Każdy z nas pojmuje piękno na swój sposób – to oczywiste. David Hume twierdził, że piękno nie jest właściwością przedmiotów samych w sobie, ale istnieje ono w naszym umyśle i każdy z nas dostrzega je w inny sposób. Niektórzy nawet widzą brzydotę tam, gdzie inni widzą piękno i odwrotnie. Jak pokazują badania, jest jednak coś, co nas wszystkich łączy w postrzeganiu piękna i estetyki.
Psychologia ewolucyjna dowodzi, że przynajmniej część wzorów ludzkich zachowań jest dziedziczona genetycznie. Podobnie z poczuciem piękna – pojawiło się ono wiele milionów lat temu w wyniku łączenia różnych sposobów przetwarzania wiedzy i użycia narzędzi.
Eksperyment dotyczący piękna.
Wpływ ten dobrze obrazuje pewien eksperyment socjologiczny, w ramach którego okazało się, że bez względu na pochodzenie większości osób badanych podobały się obrazy przedstawiające przestrzenny widok aż po horyzont, staw lub jezioro, a także otwarte przestrzenie pokryte niską trawą, na której znajdują się krzewy i drzewa. Tym preferencjom odpowiadają kiczowate krajobrazy, jakie można zobaczyć na wielu ilustrowanych kalendarzach ściennych.
To, że pejzaże są tak uniwersalne, wynika z utrwalonych ewolucyjnie instynktów, ukształtowanych w okresie plejstocenu (200 tys. 20 tys. lat temu), kluczowych w tym okresie dla ludzkiego przetrwania.
Osobom w różnym wieku i z różnych krajów przedstawiono też kilka klasycznych rodzajów krajobrazu, m. in. las liściasty, las tropikalny, sawannę z drzewami, las iglasty oraz pustynię. Wśród dorosłych wyniki nie dały jednoznacznej odpowiedzi, jaki jest ich ulubiony krajobraz, ale wyjątkiem okazał się krajobraz pustynny, który był zdecydowanie najniżej w rankingu.
Wśród małych dzieci wyraźnie preferowanym krajobrazem okazała się sawanna z drzewami, a dokładnie krajobraz ze wschodniej Afryki, gdzie miała miejsce wczesna ludzka ewolucja.
Skąd takie wyniki?
W czasach prehistorycznych takie miejsce jak sawanna było gwarantem przetrwania, czyli unikania drapieżników i zdobywania pożywienia. Na pustyni nie byłoby to możliwe. Taki obraz, jako preferowany i pożądany zapisał się w naszej gatunkowej pamięci ewolucyjnej. Szczególnie widoczne jest to u dzieci, jeszcze nieskażonych socjalizacją i edukacją.
Rozwój cywilizacyjny a piękno
Oczywiście w ostatnich stuleciach rozwój cywilizacyjny znacznie przyspieszył, ale nasze ewoluujące umysły zwyczajnie za nim nie nadążają. Dlatego podłoże do zrozumienia jak uwarunkowane jest piękno, pozostaje nadal niezmienne, mimo, że każdy z nas odbiera to inaczej.
Szczegółowe informacje o badaniu: Magazyn „Filozofuj”, 2018 nr 1, art. Jerzy Luty.
