Łatwo przychodzi nam ocenianie danej sytuacji z perspektywy czasu, dlatego ciągle aktualne jest powiedzenie „mądry Polak po szkodzie”. Mamy tu do czynienia z kolejnym błędem poznawczym – efektem wyniku.
Jonathan Baron i John C. Hershey z Uniwersytetu Pensylwania przeprowadzili eksperyment, w którym badanym przedstawiono sytuację, gdy chirurg miał podjąć decyzję o operacji pacjenta z ryzykiem zawału.
Połowie respondentów powiedziano, że pacjent przeżył, a druga połowa dowiedziała się, że zmarł. Następnie proszono ich o ocenę jakości decyzji chirurga. Badani, którym przedstawiono pozytywne zakończenie, oceniali jego decyzję znacznie wyżej niż ci, którym przedstawiono negatywny scenariusz. W obu przypadkach była to jednak ta sama decyzja.
Mądry Polak po szkodzie
Wyniki tego badania udowadniają nam, że oceniamy jakość podjętych decyzji na podstawie rezultatów, zamiast na podstawie tego, co było wiadome w momencie podejmowania tej decyzji. Ten błąd myślowy określamy jako efekt wyniku.
Nikt z nas nie może się przecież cofnąć w czasie i zmienić raz podjętej decyzji, dlatego powinniśmy jak najbardziej rzetelnie ocenić sytuację i podjąć właściwą dla nas decyzję. Nigdy nie będziemy mieli pewności, że będzie ona trafna, bo nie możemy przewidzieć wszystkich zmiennych i dodatkowych czynników, które mogą pojawić się w trakcie i nas zaskoczyć.
Faktyczna ocena jakości nie powinna zależeć od zdarzeń (często przypadkowych), których nie mogliśmy przewidzieć w momencie podejmowania decyzji. W ten sposób ludzie podatni na efekt wyniku przypisują podejmującym decyzję odpowiedzialność za zdarzenia, na które nie mieli wpływu.
Dlatego też, w sklepie podchodząc do kasy z mniejszą kolejką, podejmujemy słuszną decyzję. W trakcie często okazuje się, że w kasie obok klienci obsługiwani są znacznie szybciej. Myślimy wtedy, że przecież mogliśmy wybrać inną kolejkę, ale prawda jest taka, że nie popełniliśmy żadnego błędu. Po prostu zmieniły się okoliczności, na które nie mieliśmy wpływu. Gdybyśmy wiedzieli, że w sąsiedniej kasie obsługa idzie znacznie szybciej – z pewnością byśmy ją wybrali.
A czy Ty spotkałeś się z określeniem „mądry Polak po szkodzie”?
